Strona główna » Rodzina Raczyńskich herbu Nałęcz

Rodzina Raczyńskich herbu Nałęcz

Założyciele dwóch głównych linii rodu Raczyńskich w IX pokoleniu; Franciszek Stefan (linia starsza, dzieląca się następnie od XI pokolenia na „odnogę prymasowską” i „hrabiowską odnogę kurlandzką”) oraz Michał Kazimierz (linia młodsza tzw. wojewodzińska, dzieląca się od XII pokolenia na „odnogę rogalińską” i „obrzycką”), byli synami protoplasty całej gałęzi magnackiej i senatorskiej – Zygmunta (VIII pokolenie), starosty jasienieckiego i sędziego grodzkiego nakielskiego, który wywodził się w prostej linii od średniowiecznych dziedziców Raczyna i Małyszyna, rodowego gniazda wszystkich Nałęczów Raczyńskich. Nazwisko Raczyński pojawia się po raz pierwszy w dokumencie z 1419 roku, gdzie wzmiankowany jest „Wyszko Raczynsky”, syn Bogusława, od którego T. Żychliński wywodzi całe drzewo rodu. Do połowy XVI wieku potomkowie tej rodziny pisali się „de Raczeno” lub „de Raczyno”; później, gdy Raczyn przestał być ich własnością, dodawali określenie „z Rudy”. Czasem, zwłaszcza w XV stuleciu, używali również przydomka „Strus”. Wspomniany Zygmunt Raczyński używał tej formy tarczy, gdzie w zwieńczeniu Nałęczki, na hełmie między rogami, występowała panna. Następne pokolenia – od końca XVIII wieku – przyjęły wersję, w której zarówno w herbie linii starszej, jak i wojewodzińskiej, zamiast hełmu widnieje dziewięciopałkowa korona hrabiowska.

Zygmunt Raczyński (ok.1592-1662)

Syn Piotra Raczyńskiego i Ewy Rychłowskiej. Jako pierwszy z rodu sprawował wyższe urzędy królewskie i pomnożył znacząco swój majątek. Był uczestnikiem elekcji (1632), sędzią grodzkim nakielskim (1637), starostą jasienieckim (1648) i posłem wielkopolskim na sejm (1658). Około roku 1635, po śmierci Doroty z Uchańskich Krotowskiej, wziął w dzierżawę dobra łobżenickie. Sprawowane urzędy, zawarte małżeństwa oraz zdolność do pomnażania majątku sprawiły, że w 1660 roku był już właścicielem licznych włości i sporego kapitału. Pierwszy związek małżeński zawarł z Urszulą Paulusikówną z Łobżenicy, następny z Urszulą Świniarską, z którą miał dwie córki Ewę i Apolonię. Trzecia żona – Katarzyna Teresa Jełowicka  – urodziła mu synów: Jana Karola, Franciszka Stefana, Michała Kazimierza i Piotra. Znaczny majątek pozwolił Zygmuntowi między innymi na ufundowanie w 1638 roku wczesnobarokowego ołtarza oraz własnego grobowca w kościele Bernardynów w Bydgoszczy. Obie te budowle w roku 1840 zostały przeniesione przez Edwarda Raczyńskiego do kaplicy św. Cecylii w katedrze w Poznaniu. Ponadto w Górce pod Łobżenicą zbudował kościół, klasztor i sprowadził zakon bernardynów. Spośród męskich potomków Zygmunta na szczególną uwagę zasługują dwaj: Franciszek Stefan i Michał Kazimierz, którzy zapoczątkowali dwie linie rodziny, Franciszek Stefan – kurlandzką, a Michał Kazimierz – wielkopolską.

Michał Kazimierz  Raczyński (1650-1737)

Pochodził z  ziemi nakielskiej, był trzecim synem Zygmunta oraz jego trzeciej żony Katarzyny Teresy z Jełowickich, podkomorzanki krzemienieckiej. W 1684 r. wpisał się do albumu nacji polskiej uniwersytetu padewskiego, gdzie był przejazdem, bo odbywał podróż po Europie w orszaku Karola i Jerzego Radziwiłłów, synów Michała Kazimierza i zarazem siostrzeńców Jana III. Po powrocie do Polski uzyskał tytuł podczaszego wieluńskiego.  W roku 1689, wysłany przez Jana III do Wiednia uczestniczył w rozmowach pokojowych austriacko-tureckich. Na sejmie 1690 powołano Michała Kazimierza Raczyńskiego w skład komisji mającej rozpatrywać spory z cesarstwem dotyczące spraw pogranicznych śląsko-wielkopolskich. Wybrany został ponadto do komisji skarbowej w Poznaniu oraz do rewizji ksiąg podkomorskich i ziemskich przechowywanych na ratuszu w Poznaniu. W roku 1696 został podsędkiem poznańskim, posłem na sejm konwokacyjny, posłem na sejm z województwa poznańskiego. W roku 1703 wybrano go na posła do Augusta II z żądaniem pospolitego ruszenia przeciwko Szwedom.  W 1710 r. został deputatem z województwa poznańskiego do konfederacji generalnej sandomierskiej oraz posłem na Radę Walną warszawską. W roku 1729 został wojewodą kaliskim, następnie poznańskim. Michał Kazimierz odznaczał się zdolnościami do gromadzenia majątku, co spowodowało, że ze średniozamożnego szlachcica przeobraził się w jednego z największych magnatów wielkopolskich. Rezydował głównie w Wojnowicach, a następnie w Wyszynach.

Leon Raczyński (1700-1756)

Syn wojewody poznańskiego Michała Kazimierza Raczyńskiego i Krystyny z Krassowskich. Wstępując do służby wojskowej w młodym wieku, został pułkownikiem w regimencie pieszym im. Królewicza w Poznaniu. Został posłem z województwa poznańskiego na sejm 1730 r., a na sejmiku średzkim wybrano go do komisji  skarbowej wielkopolskiej w Poznaniu. Na stałe stacjonował wraz ze swym regimentem w Elblągu, gdzie po śmierci szefa regimentu Bogusława Ernesta Denhoffa, Leon przejął jego funkcje. W 1740 r. dostał awans do stopnia generała majora. w roku 1745 odszedł z wojska, a rok później kasztelanem santockim. Prowadził interesy finansowe ze Stanisławem Poniatowskim. Bliskie stosunki łączyły go także z Teodorem Czartoryskim, biskupem poznańskim. W 1751 r. ufundował szkołę ekonomiczną w Poznaniu, ok. 1755 ukończył budowę barokowego kościoła św. Piotra i Pawła w Obrzycku. Od roku 1738 miał dobra obrzyckie liczące jedno miasto i dwanaście osad. Miał ponadto klucz szamociński w powiecie kcyńskim, gdzie założył miasteczko Nowe Miasto Szamocin. Posiadał także Oborniki i Łobżenicę. Od ojca otrzymał sołectwa Różę i Gappa w powiecie wałeckim, a w 1742 r. uzyskał królewszczyznę Rudę w powiecie gnieźnieńskim. Mieszkał w pałacu w Wyszynie w powiecie poznańskim, zmarł w Woźnikach. Leon Raczyński był żonaty z Wirydianną z Bnińskich. Z małżeństwa tego pozostawił syna Filipa oraz córki Katarzynę i Esterę.

Filip Nereusz  Raczyński (1747-1804)

Był synem Leona Raczyńskiego i Wirydianny z Bnińskich. Po śmierci ojca i wyjściu matki za mąż za Józefa Mielżyńskiego, pozostawał przez dwa lata pod opieką Augustyna Działyńskiego, wojewody kaliskiego. Odbył w młodości długą podróż zwiedzając główne stolice w Europie Zachodniej dokształcając się i doskonaląc w różnych umiejętnościach. Przed rokiem 1764, u schyłku panowania Augusta III otrzymał starostwo mieściskie w powiecie gnieźnieńskim. Następnie podpisał z województwa poznańskiego elekcję Stanisława Poniatowskiego. W 1771 r. został generał-majorem, w 1773 r. podpisał akt konfederacji przedsejmowej. Powołany był do trzech komisji sejmowych do rozsądzenia spornych spraw majątkowych nas terenie Wielkopolski. W roku 1777 otrzymał Order św. Stanisława. W roku 1782 posłował z województwa poznańskiego na sejm warszawski. Z rozległych dóbr dziedzicznych matka przekazała Filipowi Wyszyny, resztę otrzymał po jej śmierci: majętności Stobnica, klucz Wojnowice ( Łagwy, Kozłowo, Michalino, Szewce), klucz Mechlin, Szamocin nad Notecią (miasto i folwark oraz wsie Atanazyn, Edwardowo, Antonin, Hamernia, Laskowo, Nałęcza, Raczyn, Smolary oraz Grylewo i Szymbark. W 1787 r. żona wniosła mu Rogalin i większość dóbr swych rodziców położonych w Wielkopolsce. W roku następnym nabył Niemieczkowo z Osowem i Przeciwnicą. W Poznaniu przy rynku miał kamienicę, a w Warszawie wspólnie ze swym teściem Kazimierzem Raczyńskim pałac przy ulicy Długiej. W sumie posiadał trzy miasta i sześćdziesiąt wsi. Ożeniony w roku 1784 ze swą stryjeczną bratanicą Michaliną Raczyńską, Filip pozostawił dwóch synów: Edwarda i Atanazego. Troje potomstwa: Aleksander, Matylda i Konstancja, zmarło w dzieciństwie.

Atanazy Raczyński (1788-1874)

Urodzony w Poznaniu jako syn generała majora wojsk polskich Filipa h. Nałęcz i Michaliny, córki Kazimierza Raczyńskiego. Wraz z bratem Edwardem początkowo uczył się w domu, potem wyjechał na studia do Frankfurtu nad Odrą, a następnie do Berlina. Od 1806 r. służył w wojsku polskim, następnie rozpoczął służbę dyplomatyczną na saskim dworze Fryderyka Augusta. Po 1825 r. wrócił do Wielkopolski i w wyniku podziału majątku po rodzicach objął Obrzycko z przyległymi folwarkami. Atanazy interesował się sztuką i już od roku 1810 zaczął gromadzić dzieła, głównie malarstwa. Utrzymywał też kontakty z artystami współczesnymi, występując w roli mecenasa i protektora. Wydał 10 edycji katalogu swej galerii, 11 wyszła pośmiertnie w 1876 r. Galeria Atanazego od 1903 r. znajduje się w Muzeum Narodowym w Poznaniu, liczy przeszło kilkaset obrazów, rzeźb, akwarel i rysunków. Galeria Atanazego Raczyńskiego jest własnością Fundacji Raczyńskich. Żonaty z Anną Radziwiłłówną miał syna Karola oraz córki Wandę i Teresę. Zmarł w Berlinie.

Edward Raczyński (1786-1845)

Urodzony w Poznaniu jako syn Filipa, generała majora wojsk polskich i Michaliny z Raczyńskich. Początkowo nauki pobierał wraz z bratem Atanazym w domu, następnie rozpoczął studia języków i nauk przyrodniczych we Frankfurcie nad Odrą.W 1805 r. przeniósł się do Berlina, a w roku następnym wstąpił do wojska i należał do gwardii honorowej Napoleona. W kampanii 1809 brał udział w bitwach pod Raszynem i Sandomierzem. Odznaczony krzyżem Virtuti Militari w 1810 r. wystąpił z wojska w randze kapitana i osiadł w Rogalinie. W 1811 r. został posłem na sejm z powiatu poznańskiego.  Jedną z największych zasług Edwarda Raczyńskiego jest ufundowanie gmachu i zbiorów biblioteki publicznej w Poznaniu, otwartej w 1829 r., której podstawą był rodzinny księgozbiór fundatora.Ponadto rozbudował ważną dla miasta sieć wodociągową wraz z pomnikami- fontannami, założył szkołę rolniczą w Jeżewie. Przeprowadził meliorację łąk nadobrzańskich. Walczył z łamaniem praw narodowościowych i języka Polaków w Wielkim Księstwie Poznańskim. Działał na polu sztuki i mecenatu artystycznego, kolekcjonował dzieła sztuki, dokończył budowę pałacu i mauzoleum w Rogalinie. Kaplica pierwszych władców Polski w poznańskiej katedrze, wraz z umieszczonymi w niej posągami Mieszka I i Bolesława Chrobrego, powstała głównie dzięki staraniom i pomocy finansowej Edwarda Raczyńskiego. Ponadto był wybitnym wydawcą. Był żonaty z Konstancją z Potockich, z którą miał syna Rogera.

Roger Maurycy Raczyński (1820-1864)

urodzony we Wrocławiu jako syn Edwarda i Konstancji z Potockich. Kształcił się w akademii rycerskiej w Legnicy, a od 1839 r. studiował prawo, filozofię i historię na uniwersytecie berlińskim. Po licznych europejskich podróżach wrócił do kraju, po śmierci ojca i objął odziedziczone dobra ziemskie (klucz rogaliński z Jeżewem, klucze mechliński, wziąchowski, Dakowy Mokre Wojnowice). W czasie Wiosny Ludów obniżył gospodarzom czynsze w swoich dobrach, aby zjednać ich dla powstania, zaś wdowom po poległych zapewnił utrzymanie. Należał do najhojniejszych ofiarodawców Towarzystwa Naukowej Pomocy i polskiej szkoły w Batignolles. W 1863 r. brał udział w akcji niesienia pomocy powstańcom, zajmował się zakupem broni. Zagrożony aresztowaniem wyjechał do Florencji, potem do Paryża, gdzie zmarł.Został pochowany w Rogalinie. Był formalnie  żonaty z Marią Gottschall, następnie z Konstancją Lachman. Z  Zeneidą z Hołyńskich Lubomirską miał syna naturalnego Edwarda Aleksandra.

Edward Aleksander Raczyński (1847-1926)

Urodzony w Dreźnie, syn Rogera i Zenaidy z Hołyńskich Lubomirskiej. W 1866 r. rozpoczął studia prawnicze w Paryżu. Rok później walczył jako żuław papieski pod Mentoną, a w 1871 uczestniczył w wojnie z Prusami po stronie francuskiej. Odbył podróże do Ameryki Południowej i Indochin. Od 1874 r. przebywał w kraju, głównie w Warszawie, Krakowie i Rogalinie. W latach 1889-95 zasiadał w sejmie lwowskim. Zasłynął na skalę europejską jako wybitny znawca sztuki, zwłaszcza malarstwa. W Rogalinie zbudował galerię, w której pomieścił gromadzone przez lata dzieła. Galeria rogalińska uważana była za jedną z największych i najpiękniejszych na ziemiach polskich. Edward Aleksander Raczyński zmarł w Krakowie, pochowany został w Rogalinie. Z małżeństwa z Marią Krasińską miał syna Karola Rogera. Z drugą żoną, Różą z Potockich, miał dwóch synów: Rogera Adama i Edwarda Bernarda.

Karol Roger Raczyński (1878-1946)

Urodzony w Rogalinie, był synem Edwarda oraz jego pierwszej żony Marii Krasińskiej. Po śmierci matki wychowywała go druga żona ojca Róża Potocka. Gdy zmarł bezpotomnie  syn Atanazego – Karol Raczyński, Karol Roger odziedziczył część jego dóbr – Dębicę w Galicji. Dobra Złoty Potok otrzymał w spadku po matce. Ponadto posiadał majątki:  Żarki w powiecie będzińskim, Dąbrowo w powiecie iłżeckim oraz odkupione i zniszczone w czasie pierwszej wojny światowej dobra Zygmuntów w powiecie lubartowskim w krasnystawskim. Działał w organizacjach rolniczych, m. in. w Towarzystwie Rolniczym Częstochowskim, którego był prezesem, a także w Centralnym Towarzystwie Rolniczym, gdzie kierował Wydziałem Leśnym. Karol Roger należał do pierwszych organizatorów  sportu samochodowego w Polsce. W roku 1909 uczestniczył w zebraniu założycielskim Towarzystwa Automobilistów Królestwa Polskiego i wszedł do jego zarządu. W 1914 r. był komandorem pierwszego międzynarodowego rajdu dookoła Królestwa Polskiego. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości był prezesem utworzonego wówczas Automobilklubu Polski. Dofinansowywał też z własnych środków jego działaln0ść , reprezentował Polskę na zjazdach międzynarodowej federacji automobilowej. W czasie kampanii wrześniowej w pałacu w Złotym Potoku opiekowano się rannymi, a w czasie okupacji Raczyński gościł tu wielu wysiedleńców z innych stron kraju. Okoliczne lasy były terenem działań partyzantki Armii Krajowej. Karol Roger Raczyński zmarł w Łodzi, pochowany został w grobie rodzinnym w kościele św. Jana Chrzciciela w Złotym Potoku. Żonaty ze Stefanią z Czetwertyńskich, miał synów: Konstantego i Rogera.

Roger Adam Raczyński (1889-1945)

Syn Edwarda i Róży z Potockich. Uczył się w gimnazjum w Krakowie, gdzie wraz z młodszym o dwa lata bratem Edwardem mieszkali w domu babki Adamowej Potockiej „”Pod Baranami”. Należał do uczniów celujących, maturę zdał w roku 1909 z odznaczeniem. Następnie studiował rolnictwo na uniwersytecie w Lipsku oraz malarstwo w Monachium. Okres pierwszej wojny światowej spędził w Moskwie, dokąd wysłała go matka chroniąc tym samym przed  służbą w wojsku niemieckim. Tam zaangażował się w pracę Polskiego Komitetu Pomocy Ofiarom Wojny, zbliżył się też do polskich kręgów artystycznych. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Roger wstąpił do służby w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. W roku 1919 w otoczeniu premiera Ignacego Paderewskiego wyjechał na konferencję pokojową do Paryża. W tym samym roku rozpoczął pracę na stanowisku sekretarza legacyjnego w Rzymie. Odwołany do Warszawy w 1920 r. kierował referatem mniejszościowym w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Po wystąpieniu ze służby gospodarował w dobrach w Wielkopolsce: w należących do ojca Rogalinie i Jeżewie oraz w kupionym przez siebie Łęgu nad Wartą. Po śmierci ojca osiadł w Rogalinie. Roger konsekwentnie zabiegał o konsolidację organizacyjną i rozbudowę wpływów ugrupowań konserwatywnych, zwłaszcza w środowiskach młodzieży akademickiej, którą wspierał materialnie i politycznie. Miał zasadniczy wpływ na kierunek „Dziennika Poznańskiego”. Urząd wojewody poznańskiego sprawował   do końca lipca 1934 r., następnie został mianowany podsekretarzem stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych. W roku 1938 został mianowany pierwszym polskim ambasadorem w Rumunii, Pierwsze miesiące wojny spędził na załatwianiu spraw związanych z uchodźcami z Polski oraz na wyciąganiu wojskowych internowanych z obozów. Po sukcesach militarnych Niemiec na Zachodzie doszło do zmiany orientacji Rumunii i rząd polski w Londynie polecił Raczyńskiemu opuszczenie Rumunii, zlikwidował też ambasadę i konsulaty. Po dłuższym pobycie w Turcji oraz po półrocznej  podróży statkiem dookoła Afryki przybył do Londynu. w 1942 r. został posłem przy rządzie greckim na emigracji, najpierw w Londynie, potem wraz z jego siedzibą w Kairze, a następnie w Atenach. Tam zmarł na atak serca i tam został pochowany. Z małżeństwa z Heleną z Rohozińskich dzieci nie miał.

Edward Bernard Raczyński (1891-1993)

Urodził się 19 grudnia w Zakopanem. Był synem Edwarda Aleksandra Raczyńskiego i Róży z Potockich. Uczęszczał do gimnazjum im. Jana Sobieskiego w Krakowie. Studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie uzyskał tytuł doktora oraz w Niemczech i Anglii (London School of Economics). Swoją długoletnią służbę dyplomatyczną rozpoczął pod koniec pierwszej wojny światowej uczestnicząc w pracach polskiej misji wojskowej w Brnie. Po odzyskaniu przez kraj niepodległości został mianowany sekretarzem polskiego poselstwa dyplomatycznego w Kopenhadze, a następnie w Londynie. W latach 30-tych pełnił funkcje delegata Polski przy Lidze Narodów w Genewie. W 1934 r. został ambasadorem RP w Londynie, w przededniu wybuchu II wojny światowej sygnował traktat polsko-brytyjski o wzajemnej pomocy. W gabinecie generała Władysława Sikorskiego objął jednocześnie funkcję Ministra Spraw Zagranicznych.Po wojnie zaangażowany był w różne prace dla rządu brytyjskiego, mi. in. jako naczelny polski doradca przy brytyjskim ministerstwie pracy i opieki społecznej czy jako członek jednej z komisji przy brytyjskim ministerstwie szkolnictwa. W latach 12979-1986 Edward hr. Raczyński sprawował urząd prezydenta RP na Uchodźstwie. Był założycielem i długoletnim prezesem Instytutu Polskiego im. Gen. Władysława Sikorskiego, a także wieloletnim przewodniczącym  powierników Polskiej Fundacji Kulturalnej, będącej ośrodkiem wydawniczym prasy emigracyjnej („Dziennik Polski” i „Dziennik Żołnierza”) oraz książek, zwłaszcza o tematyce historycznej i politycznej. Sam był publicystą, prozaikiem i poetą – autorem m. in. „Polska polityka zagraniczna w czasie II wojny światowej”, „W sojuszniczym Londynie”, „Rogalin i jego mieszkańcy”, „Pani Róża”, „Od Narcyza Kulikowskiego do Winstona Churchilla”, tomu wierszy wydanych razem z przekładem „Rubayat” Omara Khayyama. Pod koniec życia przełożył z francuskiego na język polski i wydał drukiem cenny pamiętnik krewnej  Wirydianny-Katarzyny z Radolińskich, hr. Kwileckiej, żony generała Stanisława Fiszera, szefa sztabu wojsk Księstwa Warszawskiego przy księciu Józefie Poniatowskim. W roku 1991 majątek w Rogalinie przekazał narodowi polskiemu, tworząc Fundację im. Raczyńskich przy Muzeum Narodowym w Poznaniu. Edward Raczyński przekazał na rzecz fundacji znajdujące się w depozycie państwowym od 1939 r. Galerię Rogalińską stworzoną przez ojca fundatora, Edwarda Aleksandra Raczyńskiego, wyposażenie wnętrz oraz inne rzeczy ruchome pochodzące z pałacu. Będąc prawowitym właścicielem majątku w Rogalinie przekazał na rzecz fundacji również swoje prawa własności do zespołu pałacowo-parkowego (przejętego w 1945 r. przez państwo w drodze reformy rolnej i przekazanego następnie Muzeum Narodowemu w Poznaniu) oraz całego majątku ziemskiego w Rogalinie. Zmarł w Londynie, pochowany został w rodzinnym Rogalinie.